Dossiers

Misschien niet het hipste onderwerp, maar wel iets waar we, bewust of onbewust, regelmatig mee te maken hebben. Bovendien zijn richtlijnen vaak onderwerp van discussie, omdat het niet altijd voor iedereen duidelijk is welke richtlijnen er zijn, wanneer je welke richtlijnen zou moeten toepassen of hoe ze precies gebruikt moeten worden. Met dit dossier geven we meer inzicht in het nut en de noodzaak van normen en richtlijnen, en presenteren we enkele recent ontwikkelde richtlijnen. De focus van dit dossier ligt op fysieke belasting en ergonomie.

Op 25 november 2016 organiseerde Human Factors NL het congres ‘De menselijke factor in de digitale wereld’ in De Observant in Amersfoort. De centrale vragen waren welke consequenties de snelle digitalisering voor human factors heeft en welke uitdagingen dit met zich brengt voor ons vakgebied. Dit themanummer geeft een impressie van de onderwerpen die de 108 congresbezoekers voorgeschoteld kregen.

Voorstel voor de presentatie van praktijkvoorbeelden (“Case study”) door Eur. Ergs op de website van FEES en CREE Case studies kunnen worden gepubliceerd in elke nationale taal van Europa maar zij moeten worden vergezeld door een Engelse vertaling. Het is de verantwoordelijkheid van de lokale NAB om hierbij te helpen. De lengte van elke taal versie van het document moet minder dan twee A4 pagina’s zijn. Alle zaken moeten ingediend worden op de navolgende formulieren. De case studies zullen worden gepubliceerd in pdf formaat. CREE heeft het recht om de inhoud te wijzigen voor publicitaire doeleinden. Waar een bedrijf wordt vermeld, graag een vak invoeren voor de ondertekening door de bedrijfsdirecteur, die noodzakelijk is om de case studie te kunnen publiceren. Een copyright overdrachtformulier is noodzakelijk voor de geaccepteerde auteurs. De voorzitters van CREE en FEES zijn de “Chief editors” van de publicatie.

Deze zomer werd in de media neergezet als een onvervalste sportzomer van maar liefst tachtig legendarische dagen, met het EK voetbal, de Tour de France en de Olympische Spelen. Helaas werden daar de Paralympische Spelen, die van 7 tot en met 18 september plaatsvonden, niet meer bij gerekend, maar wat mij betreft spreken we over een sportzomer van honderd dagen. Ook de Paralympische Spelen boden supermooie sport, waar gelukkig steeds meer aandacht voor komt.

Robots zijn hot en de technologische ontwikkelingen gaan zeer snel. Het vakgebied Human Factors speelt een grote rol bij het realiseren van een goede interactie tussen mens en robot voor verschillende vormen van robotisering.

Veiligheid is een basisbehoefte. Het kan gaan om de veiligheid van de producten om ons heen, de buurt waarin we wonen, de evenementen die we bezoeken, of de maatschappij als geheel. Het vakgebied Human Factors kan een belangrijke rol spelen in het realiseren van deze basisbehoefte. Deze rol beperkt zich niet tot het ontwerp van gebruiksvoorwerpen, of de gebruiksvriendelijkheid van inlogprocedures, maar strekt zich uit tot het ontwerp van de openbare ruimte en de verantwoorde inzet van veiligheidsmaatregelen daarin.

Er wordt al jaren onderzoek gedaan naar de oorzaken van werkdruk en werkstress en inmiddels is er een goed beeld van de belangrijkste risicofactoren. Toch blijft het aanpakken van deze risicofactoren in bedrijven lastig. Juist nu is het belangrijk dat werkgevers, maar ook werknemers de verantwoordelijkheid nemen om samen beroepsziekte nummer 1 in Nederland terug te dringen. We hopen dat dit dossier hier een bijdrage aan kan leveren. Trends in werkdruk: Dit artikel beschrijft de trends in psychosociale arbeidsbelasting van de Nederlandse werknemers en de ontwikkeling van de belangrijke risicofactoren. De Werkdruk Wegwijzer: Dit artikel beschrijft de Werkdruk Wegwijzer: een digitaal instrument dat organisaties en instellingen zelfstandig in kunnen zetten om werkdruken werkstressknelpunten succesvol aan te pakken. Burnout en bevlogenheid: Welke maatregelen kan men nemen als organisatie en als werknemer om burn-out te voorkomen en bevlogenheid te bevorderen? In dit artikel beschrijft redacteur Marieke Sonneveld de inzichten op dit gebied aan de hand van het werk van Arnold Bakker.

Much attention in Big Data is given to the technical challenges that arise. However, Human Factor challenges and opportunities are also relevant. Big Data provides human factor specialists with a new and rich way of data collection and data analysis of human factors patterns. Big Data also has implications on how human factors knowledge can be applied (and developed) to develop Big Data services that people are willing to use. How people are criticle to the succes of big data: This first article highlights the role of people in developing Data Driven Innovations. Visualising Uncertainty: In order to interpret Big Data, visualization of data is of great importance. This article gives insight in how to visualize predictive information based on Big Data. Measuring dashboard performance: In the third article, the development of a framework is described, that can be used to develop and test the quality of data presentation in dashboards.

Werkprestatie is een populair onderwerp. Het is niet alleen een veel gebruikt woord binnen bedrijven, maar het krijgt ook veel aandacht in wetenschappelijk onderzoek. Talloze studies naar werkprestatie zijn gedaan vanuit verschillende invalshoeken. De arbeids- en organisatiepsychologie houdt zich voornamelijk bezig met voorspellers van werkprestatie, zoals bevlogenheid, werktevredenheid en persoonlijkheidskenmerken. De arbeidsepidemiologie is vooral geïnteresseerd in de samenhang tussen gezondheid, ziekteverzuim en prestatieverlies op het werk als gevolg van gezondheidsklachten (ook wel presenteïsme genoemd). De ergonomie richt zich vooral op hoe men werkprestatie en gezondheid kan bevorderen door mens en omgeving zo optimaal mogelijk op elkaar af te stemmen. Maar wat is werkprestatie nu eigenlijk?

Net uit mama’s buik is het eerste wat we doen: bewegen. Op de peuterspeelzaal en basisschool maken we tijdens spelactiviteiten kennis met makkelijke en moeilijke bewegingen. Op de middelbare school leren we vaardigheden en technieken van bewegen en leren we verschillende soorten sport te beoefenen. In onze vrije tijd rest ons zelf de keuze om iets te doen met al deze ervaringen: gaan we serieus sporten en willen we vervolgens beter worden, of blijft het recreatief? Kortom, ons hele leven bestaat uit bewegen. Voor sommigen blijft dit bij de basisactiviteiten als lopen en fietsen, bij anderen maken recreatie- of topsport hier onderdeel van uit.

Technologie is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Op zowat ieder moment van mijn werkdag ben ik minimaal omringd door een laptop, een tablet en een smartphone. Dit ervaar ik als gewoon en onmisbaar (en erg frustrerend wanneer iets niet werkt zoals ik dacht). Dit dossier bevat drie artikelen waarbij de gebruikers centraal staan bij het ontwerpen van oplossingen bestaande uit existerende technologie.

Gaming wordt tegenwoordig op allerlei gebieden toegepast. Met behulp van spelplezier zijn mensen makkelijker te stimuleren tot gedragsverandering en bereid te krijgen om vervelende dingen te doen. Zo worden gametoepassingen gebruikt om mensen in de revalidatie oefeningen te laten doen of om jongeren te informeren over SOA’s. Dit zijn ‘serious games’, met een agenda waarbij de beoogde uitkomst bekend is. Design games daarentegen zijn spelen waaraan eveneens een serieuze agenda ten grondslag ligt, maar waarbij de uitkomsten door de deelnemers worden bepaald. Het doel is dat mensen met verschillende achtergronden hun kennis en kunde inbrengen om gezamenlijk een project te ontwikkelen.

Ontwerpers hebben een grote invloed op ons alledaagse leven. Kijk maar eens om je heen en je zult weinig voorwerpen tegenkomen die niet door mensenhanden ontworpen zijn. Het zijn met name producten, systemen en steeds vaker de daaraan verbonden diensten die door industriële ontwerpers bedacht en gemaakt zijn. Aanvankelijk waren ontwerpers vooral bezig met de functie van het product en met de vormgeving om die functie zo optimaal mogelijk aan te bieden en te ondersteunen. Maar met de opkomst en toepassing van de elektronica en de informatie- en communicatietechnologie (ICT) in producten werden deze complexer en kwam de bruikbaarheid (Engels: usability) en de interactie van de gebruiker met het product (Engels: Interaction Design) centraal te staan.

We leven in een tijdperk van spectaculaire technologische vooruitgang. Ontwikkelingen in informatietechnologie en biotechnologie zorgen voor een steeds intiemere relatie tussen mens en machine (IJsselsteijn, 2013; zie ook: Van Est, 2014). Dankzij de Wet van Moore – iedere achttien maanden verdubbelt de rekenkracht van microprocessoren – worden we geconfronteerd met technologie die steeds compacter, intelligenter en persoonlijker wordt. Technologie maakt al deel uit van de ‘condition humaine’ sinds de vroege homo sapiens vuur en basale werktuigen ging gebruiken. Maar het leven in een digitale wereld die wordt geregeerd door de Wet van Moore is anders dan het leven in de analoge wereld van weleer. Terwijl we een tijdperk binnenstormen van persoonlijke en steeds intiemere technologie (zowel op als in het lichaam), een veelheid aan sensoren die ons overal en altijd in de gaten kunnen houden, en slimme applicaties die ons gedrag beïnvloeden en sturen, rijst de vraag: wat betekent de Wet van Moore voor de menselijke geest en voor menselijk gedrag? En moeten we ons als ergonomen en human factors psychologen hier iets van aantrekken?

Onze omgeving, een gebouw en de inrichting van dat gebouw hebben veel invloed op onze beleving. Er is steeds meer aandacht voor die omgeving en voor de vraag hoe die omgeving kan bijdragen aan het bevorderen van het herstel en welbevinden van de mens.

Een greep uit de zittende activiteiten in ons dagelijks leven: zitten tijdens het eten, zitten als we achter de computer of laptop werken, zitten tijdens het reizen met de fiets, in de trein en in de auto, zitten als we naar een voorstelling of film gaan, zitten als we gezellig kletsen, ontspannen of televisie kijken. Het eerste artikel licht meer toe over zittend reizen. In het tweede artikel leren we over alternatieven voor de standaard zit-werkplekken waar wellicht de meeste van ons gebruik van maken. Met het derde artikel krijgen we informatie over de risico’s van zitten in verhouding tot niet-zitten.

Ontwikkelingen in beschikbare technologieën, materialen en productietechnieken stellen ontwerpers in staat bijna ieder gewenst product te realiseren. Hiermee is de grootste uitdaging voor ontwerpers verschoven van het zo goed mogelijk kunnen genereren en realiseren van een gewenste oplossing naar het identificeren van gewenste oplossingen. Het achterhalen van de eisen, wensen en behoeften van alle belanghebbenden, en in het bijzonder van eindgebruikers, en een ontwerp genereren dat deze gebruikers als de gewenste oplossing omarmen is niet eenvoudig.

Technologische ontwikkelingen veranderen ons dagelijks leven en dat gebeurt soms met een verbazingwekkende snelheid. Minder dan tien jaar geleden was het bijvoorbeeld nog niet zo gewoon om een smartphone bij je te dragen; inmiddels gebruiken we onze smartphone voor sociale interactie met vrienden, om de e-mail van ons werk te bekijken vanaf ons vakantieadres en om te zien of we onze sportdoelen hebben gehaald. En dat vinden we ook heel gewoon. Met dezelfde snelheid waarmee nieuwe technologie wordt ontwikkeld, veroudert deze ook weer.

Muziek luisteren of maken kan ontspannend zijn, maar zeker ook belastend of zelfs schadelijk. Bekend zijn de voorbeelden van gehoorbeschadiging bij veel Nederlandse jongeren, waarschijnlijk opgelopen door harde muziek in onder meer uitgaansgelegenheden. Zelfs luisteraars van klassieke muziek en muzikanten kunnen blijvende auditieve klachten oplopen. Naast auditieve klachten spelen ook fysieke en mentale belastingen een rol in het werk of de muzikale hobby van velen. In dit dossier komen drie uitdagingen voor ergonomen en ontwerpers aan bod.

Het ziekenhuis is bij uitstek een omgeving waar welbevinden en prestaties – twee kernbegrippen van de ergonomie – centraal staan. In deze omgeving proberen veel zorgverleners gezamenlijk de toenemende zorgvraag op te vangen. De motivatie van het merendeel van de zorgprofessionals is al eeuwen lang hoog, maar tegelijkertijd zijn er enkele zorgwekkende trends (complexere zorgvraag, toegenomen organisatorische en administratieve lastendruk). Het is dan ook geen verrassing dat stress onder hen vaak hoogtij viert en dat patiëntonveiligheid vaak in het nieuws komt. Kortom: hier liggen meer dan genoeg uitdagingen voor ergonomen.

De arbeidsmarkt is flink aan het veranderen. De populatie werkende mensen is aan het vergrijzen waardoor de potentiële werkende populatie afneemt en steeds ouder wordt. Dit zorgt er onder andere voor dat nieuwe generaties steeds langer moeten doorwerken. Deze veranderingen brengen nieuwe vraagstukken met zich, waarbij werknemers langer en gezonder aan het werk krijgen en houden belangrijke speerpunten zijn.

Iedereen slaapt en iedereen is ook wel eens moe. Maar wat als je niet kan slapen of slecht slaapt? Er zijn verschillende manieren om onze slaap te verbeteren en onze vermoeidheid te reduceren.

Het onderdompelen van mensen in hun toekomstige werkomgeving met behulp van virtual reality (VR) wordt al sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw ingezet bij het ontwerpen en evalueren van werkplekken. VR wordt vaak ten onrechte geassocieerd met dure en complexe systemen, zoals ook te lezen is in het artikel van Jos Thalen in dit dossier. Virtuele werelden worden echter steeds toegankelijker voor een breder publiek door onder andere de opkomst van 3D-televisies. Ook in arbeidssituaties wordt gebruikgemaakt van deze ‘consumentenelektronica’. Het Frauenhofer Instituut in Duitsland maakt bijvoorbeeld gebruik van 3D-televisies om medewerkers van bedrijven te leren omgaan met risicovolle werksituaties.

Wel eens bij Seats2Meet, in het vliegtuig of in de Starbucks aan het werk? Sporten tijdens de lunch en ’s avonds nog even achter de computer? Eerst de kinderen naar school brengen of thuis je mail doorwerken voordat je filevrij richting kantoor gaat? Ja? Dan doe je ook aan ‘Het Nieuwe Werken’.

Producten communiceren met ons. Hier hoef je geen zesde zintuig voor te hebben en het is ook niets zweverigs. De vorm van een ontwerp nodigt ons uit om het op een bepaalde manier te gebruiken, simpelweg door hoe het eruit ziet en door hoe het gerepresenteerd wordt. Dit wetende kunnen we op een nieuwe manier naar productontwerp kijken: kunnen we producten zó ontwerpen dat ze uitnodigen tot beoogd gedrag? Dit dossier bevat drie artikelen met voorbeelden waarin we gedragsverandering tot stand brengen door ontwerpen te laten communiceren.

Ergonomie en verpakkingen. Een thema waar je misschien niet zo snel aan denkt. Toch wijst onderzoek uit dat het gebruik van verpakkingen leidt tot vele ergernissen, incidentele ongemakken en ongelukken. Deze variëren van het moeilijk kunnen openen van een verpakking tot diepe snijwonden waarvoor behandeling in het ziekenhuis noodzakelijk is. Een goede aanleiding dus om in dit dossier eens extra aandacht te besteden aan dit thema.

Hou uw stem gezond via een (stem)ergonomische aanpak Zangeres Adele heeft alle optredens voor de laatste maanden van 2011 afgezegd, omdat ze geopereerd werd aan haar stembanden. Ze maakte zich ernstige zorgen over haar stemproblemen. ‘Zingen is mijn leven, mijn hobby, mijn liefde, mijn vrijheid en mijn baan’, vertelt ze in het Amerikaanse muziektijdschrift Rolling Stone (http://www.rollingstone.com, 27-10-2011).